عزاداری به سبک آذری‌های مشهد

هوا که تاریک می‌شود، عزاداران هم دورهم جمع می‌شوند و پیر و جوان و کودک و میان‌سال شانه‌به‌شانه هم می‌ایستند. صف در تاریکی شب انتهایی ندارد و فقط برق شمشیرهاست که نشان می‌دهد طول خیابان را طی کرده است. بیشترشان ترک‌زبان‌اند. 

ساعت از ۸ شب که می‌گذرد، صدای «شاخ‌سی، واخ‌سی» همه خیابان را پر می‌کند. شمشیربه‌دست‌ها با گفتن «شاه‌حسین» و «وای‌حسین» شمشیر‌ها را به‌سمت بالا و پایین حرکت می‌دهند. این مراسم سنتی هرشب در شارستان شهید شوشتری با جمعیتی که شریک عزاداری‌اند، عظمت دل‌سوختگان امام‌حسین (ع) را نشان می‌دهد.

این مراسم که با شمشیر برگزار می‌شود، از سنت‌های عزاداری ترک‌زبان‌هاست که به‌همت هیئت آذربایجانی‌های مقیم مشهد ردپایش تا امروز در این شهر باقی مانده است؛ سنتی که شاید مختص مشهدی‌ها نباشد، اما در آن از همه قشر شرکت‌کننده می‌توان پیدا کرد.

عزاداری با قدمت بیش از ۴۰۰ سال

مقصود ایرانمنش از سال ۱۳۷۰، بعد از راه‌اندازی هیئت پیروان مکتب اهل‌بیت (ع) در مشهد، بانی اجرای این مراسم شده است. او با اشاره به همین تاریخ می‌گوید: هیئت آن روز‌ها در خانه‌ها برگزار می‌شد و سیار بود. از همان سال و قبل از آنکه فاطمیه آذربایجانی‌های مقیم مشهد را راه‌اندازی کنم، در دهه اول محرم هر شب هیئت را در خیابان طبرسی جمع می‌کردم و به‌صورت سنتی عزاداری با شمشیر را انجام می‌دادیم.

آن‌طور که او روایت می‌کند، این عزاداری سنتی در آذربایجان قدمتی بیش از چهارصد سال دارد و همچنان در محرم به‌یاد شب‌های کربلا پرشور برگزار می‌شود؛ مراسمی که سرمشقی از کار‌های حبیب‌بن‌مظاهر است.

گویا در این مراسم عزاداران شمشیر به دست می‌گیرند تا نشان دهند سرباز امام‌حسین (ع) هستند. همچون شبی که با گریختن خیلی‌ها در تاریکی شب، حبیب‌بن‌مظاهر یاران باقی‌مانده را جمع و شروع کرد به نشان‌دادن مهارتشان با شمشیر تا نشان دهد امام‌حسین (ع) تنها نیست.

ایرانمنش می‌گوید: در ۳۳ سال برگزاری عزاداری سنتی آذربایجانی‌ها در مشهد، خیلی‌ها مشتاق حضور در آن شده‌اند و امروز به‌جز اینکه مداحانی فارس‌زبان در مراسم به ترکی مداحی می‌کنند، زائران زیادی در این ایام از شهر‌های اصفهان، بهبهان، تبریز، شیراز و... خودشان را به مشهد می‌رسانند تا در این مراسم سنتی شرکت کنند.

جمعیت زیاد زائر و مجاور از ساعت ۸ شب جمع می‌شوند. به‌طور میانگین هرشب دست‌کم ۲ هزار نفر در این مراسم خیابانی حضور دارند و در سوگ سالار شهیدان عزاداری می‌کنند. این مراسم تا ساعت ۲۳ ادامه دارد.

افراد زیادی از این هیئت از زمان کودکی در این عزاداری سنتی شمشیر به‌دست گرفته‌اند. به‌دنبال همین سنت، اکنون با هدف اینکه کودکان شریک این سوگ شوند، برای حضور آنها شمشیر تهیه شده است.

شمشیر‌های استفاده‌شده در این مراسم تشریفاتی است و باید همه آنها یک‌شکل باشند. به همین دلیل، هیئت ساخت آنها را به تهران سفارش می‌دهد. همچنین، چون خیران زیادی بانی تهیه آنها برای عزاداران می‌شوند، نام این واقفان روی شمشیر‌ها حک شده است.

* این گزارش پنج‌شنبه ۲۱ تیرماه ۱۴۰۳ در شماره ۵۵۴ شهرآرامحله منطقه ثامن چاپ شده است.